Budowę
kościoła św. Katarzyny rozpoczęto w 1346 r. od wykopów przy obecnej
absydzie i prezbiterium. Został on wzniesiony na tym samym miejscu,
gdzie już wcześniej, mniej więcej od 1280 r. istniał kościół drewniany
ku czci św. Katarzyny. Obecny kościół wybudowany był przypuszczalnie
jako trzeci w Braniewie.
W 1381 r. została ukończona budowa chóru i
korpusu kościoła ( bez sklepienia). Od 1399 r. kościół był w pełni
użytkowany. Do ostatecznego ukończenia prac minęło jeszcze wiele lat.
Około 1426 r. podjęto prace przy budowie, wspaniale zaprojektowanej,
wspinającej się ku niebu, potężnej wieży. U jej stóp powstały dwie
kaplice. W 1442 r. prace zostały zakończone. Nad obszernym, trzynawowym
wnętrzem kościoła, rozciągało się piękne, bogato wykonane, gwiaździste
sklepienie.
Kościół św. Katarzyny w Braniewie jest gotyckim kościołem
halowym o długości 41 m ( łącznie z prezbiterium i wieżą 61 m) oraz 25 m
szerokości. Jego trójnawowe wnętrze tworzy dziesięć ośmiokątnych,
masywnych filarów, ustawionych w dwóch rzędach.
Około 1500 r. biskup
Łukasz Watzenrode założył na wschodniej stronie północnej nawy bocznej,
murowaną emporę, zamkniętą od dołu gwiaździstym sklepieniem, a w
kierunku nawy środkowej umieszczono jego herb.
W XVII wieku, kościół
otrzymał bogate wyposażenie wnętrza, świadczące o uzdolnieniach artystów
i rzemieślników rodzinnych. Ołtarz główny, z 1609 r. , znajduje się od
1753r. w Nowym Stawie ( Pomorze Zachodnie). Oprócz licznych ołtarzy,
kościół otrzymał również ozdobne, drewniane stalle kapłańskie oraz ławy
dla radców miejskich. Na szczególna uwagę zasługiwał tez żyrandol
wiszący w środku kościoła oraz ołtarz w kaplicy maryjnej. Jedno i drugie
pochodzące z XVI wieku. W 1726 r . zostały ukończone prace przy
montowaniu dużych organów, z barokowym obramowaniem, zaś małe organy,
znajdujące się na przedniej emporze, powstały w 1725 r.
Kościół i
wieża z biegiem czasu ulegały wielokrotnym uszkodzeniom. W 1480 r. na
skutek uderzenia pioruna, uległa zniszczeniu wieża i część sklepienia. W
czasie wojny pruskiej (1520) wieża i sklepienie ponownie mocno
ucierpiały. W 1526 r. zniszczoną wieżę odrestaurował mistrz Niklis z
Ornety. Kaplica Matki Bożej, znajdująca się na południowej stronie
wieży, grożąca zawaleniem, została w 1721 r. rozebrana i na nowo
wybudowana w stylu barokowym. W 1772 r. od strony północnej kościoła,
zostało dobudowane nowe wejście. W latach 1855-1858 wschodni szczyt
otrzymał nowy kształt. W okresie od 189-1893 nastąpiła gruntowna
renowacja kościoła, przeprowadzona pod nadzorem konserwatora Persiusa.
Pod
koniec drugiej wojny światowej ( 1945 r. ) kościół wraz z wieżą doznały
największych zniszczeń w okresie swej 600 – letniej historii. Z
potężnej wieży, o wysokości 63 m, pozostał tylko jeden wysoki narożnik,
wznoszący się ku niebu jak upominający palec. Dach kościoła wraz ze
swoim wspaniałym sklepieniem, leżał w gruzach. Z murów głównych
kościoła, zachowały się w całości jedynie strona południowa i polowa
strony północnej oraz chór wschodni. Z dziesięciu masywnych filarów,
dziewięć zdołało przeciwstawić się niszczącym siłom. Przez wiele lat
usiłowano zachować tę majestatyczną ruinę jako pomnik ostrzegający przed
tragedią wojny. Dzięki staraniom biskupów warmińskich, ruiny kościoła
wróciły w posiadanie diecezji. Pozwoliło to w 1979 r . na rozpoczęcie
odbudowy i odrestaurowanie tejże świątyni. Od 1982 r. znowu odprawiane
są w niej nabożeństwa.
W 2001 r. kościół św. Katarzyny w Braniewie otrzymał tytuł i godność Bazyliki Mniejszej.
Proboszczowie fary do 1875r.
1251 – Fridericus
1287-1301 Eberhardus de Nysa
1301-1322 Joannes
1328-1340 Mikołaj Pollex
1342-1384 otto de Russin (z Rosin)-kanonik warmiński
1392- Piotr Thetener
1401-1427 Nicolaus Beme -kanonik warmiński
1427-Jan de Rogeteln (z Rogiedli) – kanonik Warmiński
1436-1470 Jan Datteln
1483-1484 Arnold Trumpe
1524- Petrus
1532-1551 Jakub Hermitz
1551-1558 Melchior Gleser
1559-1564 Marcin Stobbe
1565-1575 Andrzej Humann
1575-1585 Fabianus Romanus
1585-1604 Michał Duntius
1605-1609 Jerzy Ramocki
1609-1640 Wawrzyniec Friese (Frisius)
1641-1643 Jan Lidigk
1643-1648 Mateusz Behm
1648-1675 Jan Jerzy Conradi
1675-1691 Jerzy Kedde
1691-1712 Bernard Kazimierz Homann
1712-1715 Gotfryd Henryk hrabia von Eulenburg
1715-1719 Wojciech Ludwik Grzymała
1719-1723 Ferdynand Albert Ludwich
1723-1728 Jan Gotfryd von Helden-Gąsiorowski
1728-1733 Jan Jerzy Drommler
1733-1745 Antoni Andrzej Mocki
1745-1749 Jan Franciszek Fahl
1749-1753 Tomasz Szczepański
1753-1773 Ludwik hrabia de Lordon
1773-1805 Karol von Poeppelmann
1805-1809 Josef Wobbe
1810-1813 Josef Bludau
1813-1823 Karl Philipsen
1824-1833 Andreas Schroeter
1833-1844 Johan Parschau
1844-1852 Anton Thiel
1852-1859 Anton Marquardt
1859-1873 Johann Lingk
1873- Franz Austen
Anton Matern
ks. Reichelt
1918-1945 Aloys Shulz
—
po 1945 – parafia św. Katarzyny w kościele poewangelickim
1945-1946 Aleksander Kulczyński
1946 – Czesław Matusiewicz
Wacław Batowski
Jan Karaś
Józef Czajka
Stanisław Orłowski
—
1979-2007 Tadeusz Brandys
od 2007 Leszek Galica